Zanim zatwierdzona została koncepcja budowy przyszłego miasta, do 1951 r. pierwsze bloki Nowej Huty realizowano na podstawie dokumentacji przedwojennego projektanta z Warszawy, Franciszka Adamskiego. Były to 2 i 3-piętrowe bloki ze skośnym dachem na os. A1 i A0, dziś noszących nazwy Wandy, Młodości i Na Skarpie. |
Betonowy krzyż na skwerze w os. Szklane Domy przed tzw. "szwedzkim blokiem" stoi w miejscu gdzie dawniej stał krzyż drewniany - wówczas przy drodze z Bieńczyc do Mogiły. Jej przebieg jest bardzo czytelny na strych, załączonych mapach. Początek tej drogi można odnaleźć w miejscu dzisiejszej ul. Szybkiej, wychodzącej z ul. Fatimskiej, w Mogile natomiast dochodziła do tzw. drogi wojewódzkiej w okolicy cmentarza. |
Budynki przy Placu Centralnym oraz obiekty Centrum Administracyjnego Huty im. T. Sendzimira, zaprojektowane przez Janusza Ingardena w stylu socrealizmu, nawiązują do form renesansowych i barokowych. |
W 1954 r. kiedy budowa Nowej Huty była najważniejszą inwestycją planu 6-letniego, kombinat wznosiło ok. 27 tys. osób, natomiast dzielnicę mieszkaniową – ponad 9 tys. osób. |
W 1951 r. kościół św. Bartłomieja w Mogile, obsługiwany przez Cystersów, ustanowiony został jako jedyna parafia dla nowopowstałych osiedli Nowej Huty. |
Pierwsze osiedla nowohuckie budowane były według koncepcji tzw. "jednostki sąsiedzkiej" wymyślonej przez architektów amerykańskich. Polegała ona na tworzeniu kilkutysięcznych osiedli wyposażonych we wszystkie potrzebne obiekty socjalne: sklepy, punkty usługowe, szkoły, przedszkola, żłobki, świetlice, kino, zbiorowe garaże dla samochodów osobowych. W Nowej Hucie osiedla te wyposażone były też w bunkry przeciwatomowe. |
Obecny, gotycki ołtarz z 1514 r., pochodzący ze Szczodrowa, ustawiony został w kościele Cystersów w Mogile już po II wojnie światowej. Poprzedni, dwukondygnacyjny ołtarz główny, pochodzący z okresu baroku, usunięto w czasie prowadzenia (w latach 1946 – 1949) konserwacji okien prezbiterium. |
W czasie II wojny światowej na obszarze od klasztoru w Mogile do dzisiejszego Placu Centralnego znajdował się obóz pracy Baulager 15/XIV, w którym produkowane były elementy samolotów. W 1941 r. w miejscu gdzie obecnie stoi Szpital im. Żeromskiego wydzielony był podobóz dla jeńców rosyjskich a w miejscu gdzie stoi budynek zamkniętego już kina Światowid był żeński podobóz dla Żydówek.
|
W 1912 r. wojskowe władze austriackie wykupiły 55 ha gruntów dominikańskich na wschód od koszarów ułańskich w Rakowicach, z przeznaczeniem na pole wzlotów powstającego krakowskiego lotniska. Rozbudowa lotniska rozpoczęła się w 1915 r. - powstają hangary stalowo-drewniane i nowe koszary. 18 lipca 1923 r. powstała Cywilna Stacja Lotnicza Kraków. Od 1924 r. rozpoczęła się wielka rozbudowa lotniska wchłaniającego grunty wsi Czyżyny. |
W latach 90-tych XIX w. Austriacy wybudowali Kolej Kocmyrzowską, która docierała do granic Galicji (uruchomiona w 1899 r.). Trasa jej biegła z Krakowa przez Grzegórzki, Dąbie, Wieczystą, Czyżyny, Bieńczyce, Grębałów, Prusy do Kocmyrzowa. |
Ogólnie uważa się, że na terenia Krakowa są 4 kopce. Ale jest jeszcze jeden, i to na terenie obecnej Nowej Huty – kopiec Arian w Łuczanowicach. W 1787 r. ówczesny właściciel tej wsi M. Żeleński założył cmentarz dysydencki usypując w centralnym miejscu kopiec z komorą grobową, w której złożył szczątki swoich przodków wyznania kalwińskiego. W latach 1591 do 1687 r. Łuczanowice były aktywnym ośrodkiem działalności braci polskich (Arian). |
Do roku 1702, zarówno XIII wieczny kompleks klasztorno – kościelny jak i XV wieczny drewniany kościółek św. Bartłomieja, obwiedzione były wspólnym ceglanym murem, wokół którego rozlewały się wody Wisły, Dłubni oraz stawy rybne. |
Na ścianie południowej klasztoru w Mogile znajduje się, widoczny z krużganków, najstarszy z zachowanych do dziś, zegar słoneczny w Krakowie. Pochodzi z XVI wieku. Pozostałe dwa, XVII wieczne, umieszczone są na ścianach Kościoła Mariackiego i klasztoru Sióstr Wizytek przy ul. Krowoderskiej. /dopisane 19.04.2008: odnalazłem jeszcze jeden XVII w. zegar słoneczny w Krakowie. Znajduje się on na odnowionej elewacji bocznej kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny przy klasztorze O. Kamedułów na Bielanach./ |
Liczne zachowane freski w kościele i klasztorze mogilskim są dziełem jednego z cysterskich zakonników – Stanisława Samostrzelnika (zm. w 1541 r.). Ten wybitny malarz renesansowy był również iluminatorem modlitewnika króla Zygmunta Starego i królowej Bony, mszału biskupa Piotra Tomickiego i biskupa Erazma Ciołka i wielu innych dzieł. |
Bibliotekę klasztorną w Mogile ufundował w 1538 r. Erazm Ciołek – opat mogilski. Najstarszy dokument w jej zbiorach pochodzi z 1220 r. Są tutaj też: dokument fundacyjny biskupa Iwona Odrowąża z 1222 r., ponad 250 rękopisów, ok. 240 inkunabułów i cymeliów i wiele innych dzieł. |
Na przełomie XV i XVI w. na terenie Mogiły działała huta miedzi założona przez Jana Turzona. W Europie, tak nowoczesna huta była jeszcze tylko w Wenecji. |
W XIV i XV w. Cystersi mieli własną hutę ołowiu i srebra a w XVI w. papiernię na Dłubni. |
Pierwszy młyn nad Dłubnią w Krzesławicach zbudowany był już w 1391 r., drugi powstał w 1449 r. nad zachowaną do dziś Młynówką. |
Najstarsze centrum osadnicze Bieńczyc usytuowane było przy skrzyżowaniu obecnych ulic Cienistej i Kaczeńcowej. |
Pierwszym Polakiem, który objął stanowisko opata klasztoru cysterskiego w Mogile był w 1320 roku Stefan - rodem z Krakowa. |
Historyczne centrum Mogiły, wynikające z lokacji na prawie niemieckim w 1294 r., znajdowało się w rejonie dzisiejszych ulic Bardosa, Powiatowej, Kępskiej, Kopaniec. |
Pierwsze wzmianki o wsi Lubocza pochodzą z 1254 r. Do 1945 roku Lubocza była własnością krakowskich Norbertanek ze Zwierzyńca. |
Pierwsze notowania dotyczące wsi Branice (wówczas Brtanicze) są z 1250 r. Do końca XVIII w. były własnością rodu Gryfitów-Branickich. |
Przed 1228 r. rycerz Bożywoj podarował wieś Krzesławice klasztorowi Bożogrobów w Miechowie. |
Pierwsza wzmianka o wsi Bieńczyce pochodzi z 1224 r. Była wówczas własnością kościoła Św. Michała na Skałce. |
Kościół w Mogile konsekrował w 1266 r. biskup krakowski Jan Prandota w obecności księcia Bolesława Wstydliwego i jego małżonki świętej Kingi. |
Zgodnie z ówczesnym zwyczajem, kościół Cystersów w Mogile zbudowany jest na planie krzyża łacińskiego i orientowany, t.zn. zwrócony ołtarzem ku wschodowi. Dawne antyfony adwentowe nazywają Chrystusa "Wschodem" a więc modląc się w kościele zwracano się ku "Wschodowi" czyli Chrystusowi. |
Cystersi przyczynili się znacznie do rozwoju architektury – m.in. wprowadzili cegłę jako podstawowy budulec. |
Cegłę na budowę klasztoru i kościoła w Mogile wyrabiano z gliny wydobywanej w pobliskich Zesławicach i Bieńczycach. |
Cystersi do Mogiły zostali przeniesieni przez biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża w 1222 r. z opactwa w Kacicach koło Słomnik. |
Najsatrsze zapisy dotyczące Mogiły pochodzą z 1222 r. – "Mogila sive Tumba" i z 1291 r. "Monasterii in Clara Tumba, quod vulgariter Mogyla appelatur" (łac. Clara Tumba – jasna , sławna Mogiła). |
W 1217 r. Leszek Biały podarował klasztorowi Bożogrobców w Miechowie karczmę w miejscu zwanym Cyrino (obecne Czyżyny). Od 1222 r. wieś podlegała parafii Cystersów w Mogile. |
W XII w. wieś Grębałów stanowiła uposażenie klasztoru Cystersów w Jędrzejowie. Pierwsze wzmianki o Grębałowie (wówczas Grambalow) pojawiają się w dokumentach datowanych na lata 1166-67 i 1210. |
W centrum Ruszczy znaleziono ślady osady ziemiankowej z X – XIII w. Najstarsze zapisy w których pojawia się Ruszcza pochodzą z 1222 r. (wówczas Ruscha). |
Legendę o Wandzie po raz pierwszy spisał, w XIII wieku, Wincenty Kadłubek – cysterski kronikarz. Jednak dopiero w XV wieku Jan Długosz, przedstawiając legendę o Wandzie, opowiada o jej samobójczej śmierci w nurtach Wisły i księciu Rydygierze. |
Stojąc 1 listopada wieczorem na Kopcu Wandy, możemy zaobserwować słońce zachodzące tego dnia dokładnie nad Kopcem Krakusa. Podobnie, stojąc na Kopcu Krakusa 1 maja rano zaobserwujemy, że słońce wzejdzie dokładnie nad Kopcem Wandy. Wskazywałoby to na celtyckie pochodzenie obu kopców gdyż 1 maja i 1 listopada są świętami celtyckimi. Datowałoby to ich wiek na ok. 2000 lat (inne źródła podają, że Celtowie dotarli w rejon Małopolski pod koniec IV w. n.e.). |