Piotr Maroszek - "DZIEJE PARAFII RUSZCZA DO 1795 R" - Rozdział IV _ Katalog miejscowości należących do parafii Ruszcza do końca XVIII wieku
/wszystkie prawa zastrzeżone/
 1. Branice – w źródłach: Branicze, Branicz, Bronice, Branycze Pileczkye, Branice Russyeczkie; nazwa miejscowości ma zapewne charakter patronimiczny, wskazuje na pierwotny związek osady z potomkami osoby zwanej Bran, być może wziętej do niewoli (por apelatyw branka); według mniej prawdopodobnej interpretacji dawni mieszkańcy Branic wyrabiali dla władzy zwierzchniej brony (odrzwia bramne, elementy częstokołów) . Osiedle należy do Krakowa od 1951 r. jako część Nowej Huty (od 1991 roku XVIII dzielnicy samorządowej).
Dawna wieś ta położona jest za klasztorem mogilskim i wsią Pleszów, 14,5 km na wschód od centrum Krakowa, przy dawnym trakcie wiodącym z Krakowa na Ruś (obecnie ul. Igołomska); jej granica północna biegła w rejonie obecnej ul. Za Górą, granica wschodnio – zachodnia stroną ob. ul. Rusieckiej oraz linią ul. Rzepakowej, południowa – starorzeczem Wisły, w tym ob. ul. Tatarakową, granica zachodnio – wschodnia skrajem Huty im. Tadeusza Sendzimira oraz przez teren hałd na wschód od ul. Suchy Jar . Odkryto tu liczne ślady osadnictwa prehistorycznego, począwszy od neolitu (patrz rozdz. 1).
Po raz pierwszy w źródłach wieś Branice pojawia się w r. 1250, w dokumencie Bolesława Wstydliwego zezwalającym wojewodzie krakowskiemu Klemensowi, synowi Sulisława, na łowienie bobrów w granicach jego patimonium; mianowicie w Brzegach, „in utraque Branicze” i w Ruszczy . Od tego momentu aż do końca XVIII w. Branice notowane są jako własność Branickich vel Rusieckich, w średniowieczu stanowią one jedną z kilku siedzib Gryfitów, aby z czasem stać się najważniejszym jego siedliskiem, od nich to bowiem, ród ów wziął swoje nazwisko. Branice podlegały parafii w Ruszczy, od momentu powstania tejże aż do dnia dzisiejszego.
W latach 1342 – 1353 występuje w źródłach Klemens z Branic komornik królowej Adelajdy . W roku 1360 Branice, wraz z innymi wsiami należącymi do Wierzbięty z Branic, zostały na mocy przywileju króla Kazimierza Wielkiego lokowane na prawie średzkim; wytyczono wówczas ulicowy układ centrum zabudowy (wzdłuż obecnej ul. Plastusia) i niwowy rozłóg pól .
W 1386 r. syn jego, również zwany Wierzbiętą z Branic, uposarzając kościół parafialny w Woli (Rusieckiej) nadaje mu m. in. dziesięciny z ról dworskich i kmiecych w Branicach .
W drugiej połowie XIV w. część Branic weszła w posiadanie rodu Pileckich, pierwszym ich właścicielem z tego rodu był Otton z Pilicy (zm. w r. 1387). Stąd też, tę część wsi nazywano Branicami Pileckimi, w odróżnieniu od Branic „Rusieckich”, nadal należących do Branickich .
W r. 1426 dziedzic części Branic – Jan Granowski z Pilicy (później Pilecki) syn zmarłej królowej Elżbiety, potwierdza fundację altarii śś. Elżbiety i Gertrudy w katedrze krakowskiej, dokonaną przez swą matkę i nadaje tej altarii 12 grzywien czynszu na Branicach . W 1469 r. część Branic będąca własnością wyż. wym. Jana z Pilicy, wojewody krakowskiego, zostaje zastawiona za 500 florenów węgierskich Janowi Wierzynkowi, rajcy krakowskiemu, w dwa lata później Jan Pilicki sprzedaje za taką samą kwotę swoją część tejże wsi . Jednakże niedługo Branice Pileckie były w posiadaniu Wierzynka, gdyż już w 1478 r., w podziale dóbr (po zmarłym w 1476 r. Janie z Pilicy) między braćmi; Stanisławem podkomorzym lubelskim, Janem kasztelanem bieckim i Ottonem; dziedzicami Pilicy, Branice przypadają Janowi .
W 1417 r. Wierzbięta z Branic, stolnik krakowski, i jego żona Dorota nadają mansjonarzom kościoła w Ruszczy 12 grzywien czynszu rocznego od 6 kmieci w Branicach, po 2 grzywny na każdego kmiecia. Kmiecie zostali przeniesieni pod jurysdykcję duchowną, lecz robociznę od nich Wierzbięta zatrzymuje dla siebie .
W XV w. w zachodniej części centrum zabudowy (obecna ul. Deszczowa) Braniccy założyli folwark; cała wieś stała się ponownie ich własnością pod koniec XVI w.; a ok. 1603 r. wznieśli renesansowy dwór .
W XVIII w. wieś stanowiła siedzibę klucza rodowego Branickich, obejmującego także Ruszczę, Przylasek Rusiecki, Chałupki, Stryjów i Wolę Rusiecką; pod koniec stulecia była własnością Izabeli Branickiej, siostry króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Na początku XIX w. przeszła w ręce Badenich . W Branicach notowano wówczas ok. 250 mieszkańców, 50 domostw, 2 karczmy i dwór . Nowi dziedzice dbali o rozwój swej posiadłości, rozbudowali zespół dworski, m. in. wznieśli nowy dwór klasycystyczny, spichlerz i park.
W 2 poł. XIX w. Branice były dużą wsią (powyżej 1 tys. mieszkańców, ok. 120 domostw), z gorzelnią oraz ponad tysiącem mórg czarnoziemnej gleby; tak wysoka liczebność wynika z faktu, że do Branic zaliczano także przysiółki: Stryjów, Chałupki, Holendry i Wolę Rusiecką .
Lista kmieci, zagrodników, chałupników i karczmarzy wsi Branice z 1680 r. :
Kmiecie - Woły - Konie
Franciszek Kowalczyk - 2 - 4
Szymon Marcinek - 2 - 3
Szymon Zmora - 2 - 4
Marcin Budzisz - 2 - 4
Stanisław Skiba - 2 - 4
Krzysztof Ciele - 2 - 4
Wojciech Wójt - 2 - 4
Jan Kędzior - 2 - 4
Franciszek Dyl - 2 - 2
Powinnością tych kmieci było swoim zaprzęgiem odrabiać pańszczyznę przez cały tydzień oprócz soboty, która była dniem wolnym oraz płacić sześć złotych i sześć groszy, trzydzieści jaj oraz dwa kapłony.
Zagrodnicy:
Grzegorz Robka, Tomasz Kuklicz, Jakub Dzieża, Andrzej Wójtowicz, Stanisław na Kozim, Tomek Kozanek, Witek.
Powinnością tych zagrodników było przez trzy dni w tygodniu robić pieszo na pańskim polu, a w okresie żniw pilnować w polu kop zboża, tak ozimego jak i jarego, dopóki nie zostanie całe zwiezione.
Chałupnicy:
Andrzej kucharz wolny od wszystkiego, Jan Cieluch, Błażej Sajdyk, krawiec Jan, Matuszek Polowy, Rajczyk tkacz.
Płacą oni osiem złotych czynszu.
Karczmarze:
Walenty płaci dwadzieścia złotych czynszu, pledziowego złotych dziesięć, Wojciech Rychta czynszu płaci złotych osiemdziesiąt, pledziowego złotych dziewięć.
Powinnością tych karczmarzy było piwo i gorzałkę szynkować, powab trzy razy odprawić.
 2. Chałupki – dawne osiedle na terenie lewobrzeżnego i prawobrzeżnego starorzecza Wisły, 15 km na wschód od centrum Krakowa. Występują najczęściej jako przysiółek (kolonia) wsi Branice; w źródłach notowane dopiero od XVIII w. Zabudowa osady miała układ rozproszony – wzdłuż obecnych ulic Kłosowej, Truskawkowej, Powojowej i Żółwiej .
W XVIII w. Chałupki należały do klucza rodowego Branickich . Od początku należały do parafii Ruszcza, z wyjątkiem krótkiego okresu 1782 – 1783, kiedy to podlegały parafii Grabie .
Pod koniec XVIII w. przysiółek nazywano wsią; liczyła ona w 1787 r. 61 domów i ok. 300 mieszkańców. Nad Wisłą notowany był w tym czasie posterunek celny podlegający komorze celnej w Wawrzeńczycach, przy przewozie do prawobrzeżnej wsi Grabie .
 3. Dojazdów – dawna wieś w powiecie krakowskim, gmina Kocmyrzów – Luborzyca.
Nazwa dzierżawcza od nazwy osobowej Dojazd, może to też być nazwa kulturowa oznaczająca pierwotnie „miejsce przyjazdu” . Według legendy osada ta istniała już w 1079 r., a jej założycielem był św. Stanisław ze Szczepanowa, który oborał granicę wsi parą bliźniąt wołów oraz parą bliźniąt chłopców. Ponadto święty posadził we wsi do góry nogami drzewo wiązowe, który to potężny wiąz miał przetrwać aż do 1910 r., kiedy to jego resztki zostały wykopane .
Pierwsza wzmianka o Dojazdowie pochodzi z 1399 r., kiedy to Władysław Jagiełło na prośbę Piotra Kuropatwy kanonika krakowskiego przenosi wieś Dojazdów, własność katedry krakowskiej, na prawo niemieckie . Jan Długosz w Liber beneficiorum pisze, że wieś ta stanowiła uposarzenie prebendy przy katedrze krakowskiej zwanej stąd dojazdowską. W połowie XV w. wieś miała 4 łany kmiece dające po kopie czynszu z łanu, 6 zagród płacących po fertonie, folwark i karczmę dającą dwie kopy groszy czynszu. Za wsią przy trakcie z Proszowic do Krakowa stała karczma zwana Chochoł a przedtem Wielgusz. Druga karczma zwana Prasałka, stojąca przy drodze ze Słomnik do Wieliczki, oddziela Dojazdów od Prus, włości arcybiskupa gnieźnieńskiego .
Dojazdów otaczały lasy obfitujące w zwierzynę łowną, stąd też służyła ona kanonii krakowskiej do zaopatrzenia w opał i dziczyznę. Ostatnie lasy we wsi wykarczowali żołnierze austriaccy w 1914 r . Wsią zarządzali oo. dominikanie, około 1800 r. odstąpili Dojazdów rodzinie Potockich w zamian za dwór w Rakowicach koło Krakowa. W XVIII w. wieś miała liczyć 7 domów kmiecych . Dojazdów należał do parafii w Luborzycy, aż do momentu gdy w r. 1848 wytyczono nową granicę austriacko – rosyjską, wieś przyłączono wówczas do parafii w Ruszczy . Wielką rolę w rozwoju Dojazdowa odegrała rodzina Mycielskich, a szczególnie Władysław Mycielski, dzięki którego działalności i ofiarności powstały w Dojazdowie remiza strażacka, młyn a przede wszystkim szkoła zbudowana na gruntach podarowanych przez Mycielskiego. Rozpoczęła ona swoją działalność w 1890 r., a jej pierwszym nauczycielem był niejaki Maksymilian Korczowski .
 4. Krzysztoforzyce - (w źródłach: 1374 Cristoporzic, 1408 Krzistoporzice, 1423 Crzyszthoporzyce) – nazwa dzierżawcza od nazwiska Krzysztoporscy, dziedziców wsi. Położone są 15 km na północny wschód od centrum Krakowa; 1470 – 80 graniczą z Dojazdowem drogą zwaną „graniczną” prowadzącą z Krzysztoporzyc do Luborzycy oraz małą drogą którą zwożą zboże do stodół, z Krzysztoporzyc droga do młyna w Prusach, która nie jest drogą publiczną, ponieważ czasem jest nią zakazany przejazd, a jej środkiem biegną kopce graniczne Dojazdowa i Łuczanowic; Krzysztoporzyce graniczą także z Węgrzynowicami, Wadowem, Głęboką i Kocmyrzowem .
Wzmiankowane po raz pierwszy w 1374 r., były własnością szlachecką rodu Krzyszoporskich herbu Nowina, m. in. Jana Krzysztoporskiego zm. 1465, którego epitafium znajdowało się w kościele parafialnym w Ruszczy. W kościele tym znajduje się nadal epitafium Krzysztoporskich z 1599 r . W połowie XVI w. ród ten przeniósł się do województwa sieradzkiego . W XV w. wieś posiadała folwark, lasy, dwór i karczmę. Dziesięcina z 4 łanów kmiecych należała do prebendy Bodzowskiej w katedrze krakowskiej .
Szczególne miejsce w dziejach Krzysztoforzyc zajmuje osoba Piotra Michałowskiego, wybitnego malarza doby romantyzmu, która, choć związana była z tą miejscowością przez krótki okres czasu, jednak wywarła na jej historii swoje znamię, będąc wciąż żywą w pamięci potomnych. Zamożny ziemianin, wszechstronnie uzdolniony i wykształcony, patriota i Europejczyk, ceniony przez rodaków jako wzorowy gospodarz i rolnik oraz zaangażowany w życie publiczne obywatel, jako malarz pozostawał Michałowski w kraju nieznany.
Urodził się 2 lipca 1800 r. w Krakowie w średniozamożnej rodzinie szlacheckiej, jako trzeci z pięciorga dzieci Józefa i Tekli z Morsztynów. Jego ojciec, Józef Michałowski (1767 – 1837), dziedzic Łuczyc i Krzysztoforzyc, służył w armii austriackiej, którą opóścił w r. 1794 w związku z insurekcją kościuszkowską, od roku 1816 piastował urząd senatora Rzeczpospolitej Krakowskiej .
Początkowo pobierał nauki w domu, m. in. lekcje rysunku i muzyki, już w r. 1814 Michałowski zdał egzamin z zakresu szkoły średniej przed komisją Liceum im. św. Anny i jako wolny słuchacz wstąpił na Uniwersytet Jagielloński. W r. 1821 wyjechał na dalsze studia do Getyngi, wstępując tam na wydział prawa. W 1823 r. powraca do kraju, osiada w Warszawie i podejmuje tam pracę w ministerstwie skarbu. Podczas powstania listopadowego, mimo swego pragnienia włączenia się do walk, na polecenie Komisji Rządowej Wojny i naczelnego wodza, zajął się produkcją broni w podległych sobie tzw. kuźnicach rządowych. Osiadł w związku z tym w Białogonie wraz z nowo poślubioną żoną Julią, córką z pierwszego małżeństwa swojego szwagra Antoniego Ostrowskiego . Po upadku powstania Michałowski opuścił Królestwo, by wkrótce wyemigrować do Francji. W Paryżu postanowił całkowicie powięcić się sztuce. Początkujący malarz odniósł wówczas nadspodziewany sukces dzięki swym delikatnym, utrymanym w estetyce biedermeieru akwarelom z motywem koni .
We wrześniu 1835 r., wezwany listem chorego ojca, zdecydował się na powrót do kraju, nadal intensywnie pracując. Wiosną 1837 r. Piotr Michałowski osiadł w rodzinnym majątku w Krzysztoforzycach . Istnieje tam jeszcze dawny dworski park, ale sam dwór po II wojnie światowej popadł w ruinę i jego resztki niedawno usunięto. „Krzysztoforzyce wieś dobra – czytamy w pamiętnikach kronikarza XIX – wiecznego Krakowa, Kazimierza Girtlera – (...) Z dawna gospodarstwo silne tam prowadzono, jeszcze za życia Józefa Michałowskiego, senatora Rzeczpospolitej Krakowskiej. Po jego śmierci wziął Krzysztoforzyce (...) syn jego, zacny Piotr Michałowski, żonaty z Ostrowską. Ten pędził życie w zaciszy wiejskiej. (...) Pan Piotr trudnił się gospodarką, ale uprzyjemniał sobie życie malarstwem (...). Obok domu mieszkalnego miał tak urządzoną pracownię, iż można tam było wprowadzać konie, które on z taką prawdą malował (...). Przez Krzysztoforzyce nie przewinął się ni dziad, ni Żyd, aby co miał wyrazistego w twarzy, aby nie był zatrzymany i posadzony na model” .
W roku 1840 Michałowski zamieszkał w Bolestraszycach w przemyskiem, majątku rodziny jego żony, jednak to Krzysztoforzyce pozostały jego główną siedzibą. Odbył on także wiele podróży zagranicznych. Pozostał aktywny do końca życia, które zakończył w Krzysztoforzycach 9 czerwca 1855 r .
5. Mikluszowice – dawna wieś, dziś już nie istniejąca, leżąca między Górką Kościelnicką a Ruszczą, później zostały włączone do wsi Górka.
W r. 1431 bracia Grzegorz i Piotr z Branic, poręczając za matkę Dorotę, sprzedają z prawa wykupu za 300 grzywien półgroszy pisarzowi generalnemu ziemi krakowskiej Bartłomiejowi z Górki wieś Mikluszowice z czterema wołami i trzema końmi roboczymi. W roku następnym Bartłomiej przyjmuje rezygnację przez Grzegorza i Piotra z Branic oraz ich matkę Dorotę z tejże wsi. W r. 1433 Grzegorz z Branic, starszy brat Piotra, sprzedaje za 300 grzywien półgroszy Bartłomiejowi z Górki swoją dziedzinę, czyli wieś odziedziczoną po ojcu (Wierzbięcie), zwaną Mikluszowice i poręcza za matkę Dorotę i brata Piotra. W tym samym roku Magdalena żona Piotra, córka Abrahama z Goszyc, wstrzymuje wystawienie dokumentu w sprawie kupna Mikluszowic przez Bartłomieja .
Z zebranych informacji wynika, że nie istniejące dziś Mikluszowice do początku XV w., w części należały do Gryfitów z Branic, a w części do dziedziców Górki. Później zostały właczone do Górki.
W tym kontekście dość intrygująca jest intytulacja: „Wierzbięta dapifer Cracoviensis, heres de Branice et patronus de Ruszcza, de Mikluszowice” w dokumencie z 1403 r. w sprawie dziesięciny plebana połowy kościoła w Ruszczy . Do Wierzbięty mogło należeć częściowo prawo patronatu kościoła w Górce z tytułu posiadania Mikluszowic, należących do tejże parafii. Gdyby chodziło o podkreślenie tego faktu, to w jego intytulacji winno być de Górka. Wydaje się, że zwrot „de Mikluszowice” należy odnieść do słowa heres, a nie patronus, bo dokument dotyczył dziesięciny z tej właśnie wsi .
Autor słownikowego opracowania wysunął domniemanie istnienia w Górce, podobnie jak w przypadku Ruszczy, pierwotnie podwójnego probostwa, opierając się na posiadaniu przez kościół w Górce dwóch patronów . Przypuszczenie to należałoby odrzucić, gdyż jak wiadomo istnienie przy jednym kościele dwóch lub więcej beneficjów plebańskich nie wynikało z prawa podwójnego patronatu, lecz było pochodną działalności grup kanonikatu świeckiego, a takiej w Górce (parafii powstałej w 1373 r.) nie stwierdzono.
 6. Ruszcza – najstarsze zapisy: Ruscha (1222), Ruscza (1385), Russecz (1419), Rusiec (1619), Ruszcza (1787); nazwa dzierżawcza od nazwy osobowej Rus, Rusek, (por. starop. rus – jasny), być może wskazująca na pierwotny związek wsi z osadnictwem jenieckim pochodzenia ruskiego Dawna wieś położona 15,5 km na półn. – wsch. od centrum Krakowa; jej północna granica biegła obecną granicą administracyjną miasta, po południowej stronie obecnej ul. Barwnej, ob. ul. Węgrzynowicką i prostopadle do niej, wschodnia – po wschodniej stronie ob. ul. Ostafina, przez torowisko stacji kolejowej Kraków – Nowa Huta Północ i po zachodniej stronie ob. ul. Jeziorko i Wyciązkiej, południowa – na południe od ob. ul. Igołomskiej, zachodnia – przez teren zaplecza Huty im. T. Sendzimira, zachodnim odgałęzieniem ob. ul. Rusieckiej, przez torowisko stacji kolejowej Kraków – Nowa Huta oraz wzdłuż potoku .
Zabudowa wsi miała charakter zwarty, typu nawsiowo – rynkowego; w jej centrum znaleziono ślady osady ziemiankowej z X – XIII w., lecz zasiedlana była już w czasach prehistorycznych (patrz rozdz.1). Była posiadłością rodową Gryfitów, którzy zapewne w 1 poł. XII w. wznieśli kościół romański (patrz rozdz. 3). Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1222 r. i dotyczy kanonika Bernarda z Ruszczy .
W 1250 r. Bolesław Wstydliwy nadaje Klemensowi z Ruszczy przywilej polowania na bobry w jego dobrach m. in. w Ruszczy , a w roku 1252 nadaje liczne przywileje i prawa, np. zwalnia od płacenia podatków, w zamian za uwolnienie go z niewoli u ks. Konrada i pokonanie tegoż księcia pod Suchodołem . Erekcja parafii nastąpiła przypuszczalnie w 1312 r. (patrz rozdz. 1). W 1373 r. wieś została przeniesiona z prawa polskiego na średzkie . W r. 1417 Wierzbięta z Branic wzniósł nowy kościół gotycki i ufundował prepozyturę . W XV w. istniała w Ruszczy szkoła parafialna.
Do końca XVIII w. wieś była w posiadaniu Branickich, w roku 1739 zniesiono kolegiatę na skutek prośby patrona kościoła Jana Klemensa Branickiego (patrz rozdz. 2 i 3). W roku 1790 Ruszczę oraz tzw. hrabstwo branickie, Izabella Ponatowska oddała w wieczystą dzierżawę Stanisławowi Badeniemu, spisano wówczas obszerny inwentarz . Z początkiem XIX w. Ruszcza, wraz z całym majątkiem, przeszła w posiadanie Badenich, a następnie Popielów .
„Ruszcza, choć to niby pojedyncza wieś – pisał XIX – wieczny pamiętnikarz Kazimierz Girtler – ale niegęsto znajdzie się taka, co by jej dorównała, można by ją wziąć za podolski folwark, bo to równia i równia, bez żadnej górki, a ziemia masna, nawóz nigdzie z niej nie uciecze, a przyroda jej głęboka, powierznia zaś w próchnicę bogata, toteż jest jedna z najpiękniejszych wsi w całym dawnym okręgu krakowskim.”
 7. Stryjów – dawna wieś na terenie lewobrzeżnego starorzecza Wisły, 15 km na wschód od centrum Krakowa, położona w rejonie obecnych ulic Branickiej, M. Karaszewicza – Tokarzewskiego i Kąkolowej. Posiada rozproszony układ zabudowy wzdłuż ob. ul. Branickiej. Nazwa osady dzierżawcza od nazwy osobowej Stryj . W r. 1360 Wierzbięta z Branic za zgodą Kazimierza III Wielkiego przeniósł Branice wraz z okolicznymi wsiami m. in. Stryjowem z prawa polskiego na średzkie . Stryjów podlegał parafii w Ruszczy.
W r. 1490 bracia Hieronim, Piotr i Wierzbięta Braniccy dzielą między siebie majątek. Każda ze stron zastrzega sobie prawo wolnego wstępu do lasu w Stryjowie dla dworu w Branicach, „et homo quo ad stubis reliquendas”, ale bez szkody, bez ścinania drzew owocujących i na sprzedaż. Kmiecie z Branic będą mieć prawo wolnego wstępu do tego lasu jeden dzień w roku z własnym zaprzęgiem. W r. 1532 wspomniane jest jezioro w lesie Stryjowa zwane Nieciecza . Do końca XVIII w. wieś należała do klucza rodowego Branickich. W momencie przechodzenia w posiadanie Badenich w początku XIX w. liczyła ok. 20 domów i ponad 230 mieszkańców .
Lista kmieci wsi Stryjów z 1680 r. :
Jan Plura, Krzysztof Maruta, Jan Cudzin, Wojciech Koza, Stanisław Dusza, Wojciech Brożek, Szymon Kowalczyk, Walenty Bomba, Błażej Matusek, Krzysztof Barga, Antoni Kurak, Nosek i Kalik.
Powinnością tych kmieci było swoim zaprzęgiem pracować na polu pana przez trzy dni w tygodniu, płacić czynsz w wysokości 2 złote i 12 groszy.
Chałupnicy:
Jan Wielki, Baranek, Jajecznica, Rybak, Czyżyk, Krzysztof Sendor, Kędziorka, Wiechcik, Wiecheć, Bakałarczyk, Baran, Żaczek, Janek.
Powinnością zagrodników było dwa dni w tygodniu odrabiać pańszczyznę oraz płacić czynsz 2 złote.
 8. Wadów – najstarsze zapisy: Vadow 1243, Wadow 1336; nazwa dzierżawcza od nazwy osobowej Wad(a), np. Petrus Vada (XIII – XIV w.). Dawna wieś położona 15 km na północny – wschód od centrum Krakowa; jej półn. – zach. granica biegła polami po południowej stronie obecnej ul. Skoczylasa i zachodniej stronie ob. ul. Glinik, północna – obecną granicą administracyjną Krakowa, wschodnia – przecznicą ob. ul. Wadowskiej, polami po wschodniej stronie ul. Glinik i odgałęzieniem ul. Wadowskiej, zachodnia – przecznicą ul. Wadowskiej .
Po raz pierwszy miejscowość wzmiankowana w 1243 r., kiedy to Klemens z Ruszczy zamienił wieś swoją Wadów z komesem Sezemą i jego synem Markiem w zamian za polczę w Niegardowie . Osada ta stanowiła więc początkowo własność szlachecką rodu Gryfitów i podlegała parafii w Ruszczy. Prawdopodobnie w XIV w. była lokowana na prawie niemieckim; w dolinie potoku, w rejonie obecnych ulic Zagościniec i Jaskrowej, wytyczono nawsiowy układ centrum zabudowy (zagrody przy dwóch drogach ujmujących wydłużony plac wiejski – nawsie) .
Wadów w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych często zmieniał właścicieli, nie był wówczas siedzibą żadnego rodu szlacheckiego. W 1430 r. Spytek z Melsztyna sprzedał Wadów wojewodzie krakowskiemu Janowi z Tarnowa. Z kolei w r. 1452 Jan z Jarosławia, który odziedziczył wieś, sprzedał ją za 1100 grzywien Andrzejowi z Łownicy. Około połowy XV w. powstał w Wadowie folwark, który zajął półn. – wsch. część zabudowy. W 2 poł. XV w. na jego terenie istniał dwór . W 1581 r. wieś liczyła 11 półłanków kmiecych, 3 zagrodników bez roli, 6 komorników bez bydła i 2 rzemieślników; dziedzicem był Mikołaj Jakubowski . Pod koniec XVIII w. wieś liczyła ok. 170 mieszkańców, 26 domów, 19 chałup, znajdowały się w niej dwie karczmy i dwór . W 1780 r. w centrum wsi wystawiono figurę św. Stanisława Kostki, w miejscu gdzie znajduje się grób ośmiu konfederatów barskich . W końcu XIX w. Badeniowie wznieśli we wsi murowany dwór.
9. Wola Rusiecka – nazwa osiedla pochodzi od apelatywu „wola” oznaczającego czasowe zwolnienie ludzi zakładających nową osadę od czynszów i robocizny, drugi człon Rusiecka wskazuje na dawną przynależność do Ruszczy. Dawna wieś na terenie lewobrzeżnego starorzecza Wisły, 15 km na wschód od centrum Krakowa, położona w rejonie obecnych ulic Kąkolowej i Tatarakowej .
W XV w. była wsią prawobrzeżną (w wyniku zmiany koryta Wisły), obejmującą także teren późniejszego Grabia; jej zabudowa miała charakter rozproszony. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1360 r. – przeniesiona wówczas z prawa polskiego na niemieckie . Początkowo podlegała parafii w Ruszczy, w 1386 r. erygowano parafię w Woli Rusieckiej (kościół ufundował Wierzbięta z Branic) .
Ponowna zmiana koryta Wisły podzieliła wieś na prawobrzeżną (Grabie) i lewobrzeżną Wola R.; parafię przeniesiono wówczas do Grabia, Wola wróciła do parafii w Ruszczy .
W XV w. (tak datuje pismo wydawca) Piotr pleban „de Wolagorzna” przedstawił do oblaty dokument z 1400 r. , którym bp krakowski Piotr na prośby Wierzbięty z Branic odnowił akt erekcji kościoła parafialnego w Woli Rusieckiej z roku 1386. Na odwrocie oryginału dokumentu z 1400 r. odnotowano, że dokument oblatowano w obecności wikariusza Bogusława, mgra Jana ze Lgoty i Jana syna Jana z Oleśnicy. Mogło to nastąpić po r. 1420, od kiedy Jan ze Lgoty był mistrzem, a przed r. 1424, gdyż w tym roku uzyskał on doktorat. Wydaje się więc, że wiadomość w „Aktach wizytacji diecezji krakowskiej” (dokonanej w l. 1595 – 1599) z r. 1598 o przeniesieniu kościoła z Woli do Grabia przed około 200 laty miała charakter raczej orientacyjny, fakt ten miał bowiem miejsce najpewniej w latach 1420 – 24 .
W Grabiu w kościele wzniesionym niewątpliwie w 1742 r. zachował się fragment gotyckiego portalu ostrołukowego, zapewne z XV w . W Liber beneficiorum niestety, podobnie jak w przypadku Ruszczy, brak opisu parafii zarówno pod hasłem Wola, jak i Grabie.
W r. 1490 bracia Hieronim, Piotr i Wierzbięta Braniccy dzielą między siebie część majątku. Hieronim bierze Grabie, a bracia nie podzieleni Piotr i Wierzbięta – Wolę i Szczurów. Bracia godzą się też w sprawie rzeki Wisły między Ruszczą z jednej a Grabiami i Wolą z drugiej strony. Obydwa brzegi Wisły będą wolne dla rybołówstwa. Mieszkańcy Grabia i woli zostają zachowani przy od dawna praktykowanym zwyczaju połowu (ligustria et retia) . W XVIII w. wieś należała nadal do klucza rodowego Branickich; pod koniec tego wieku stanowiła własność Izabelli Branickiej. Liczyła wówczas ponad 40 mieszkańców i około 7 domów. W początku XIX w. znalazła się w posiadaniu Badenich .
 10. Wyciąże – nazwa o niewyjaśnionej etymologii; najstarsze zapisy: Wilczanze 1338, de Wilczanza 1410, Vicząsze 1433, Vilczyąze 1410. Dawna wieś przy trakcie na Ruś, położona częściowo na terenie lewobrzeżnego starorzecza Wisły, 15,5 km od centrum Krakowa. Jej wschodnia granica biegła w rejonie torowiska po wschodniej stronie stacji kolejowej Kraków – Nowa Huta Północ, granica wschodnia – w rejonie obecnej ul. Waligurskiego i po zachodniej stronie obecnej ul. Brzeskiej, południowa – korytem Wisły i w rejonie obecnych ulic Bartniczej, Siejówka i Ciekoniec, zachodnia – linią obecnych ulic Wyciąskiej i Rzepakowej .
Na terenie Wyciąża odnaleziono liczne ślady kultur prehistorycznych oraz pozostałości osad a VII – XIII w. (patrz rozdz. 1). Zabudowa wsi miała układ placowy z wykształconym prawdopodobnie później odcinkiem ulicowym (wzdłóż ob. ul. Wyciąskiej) . Po raz pierwszy wzmiankowana w 1338 r. – Kazimierz Wielki zatwierdził wówczas wyznaczone granice wsi . J. Długosz podaje, że Wyciąże podarowała kapitule krakowskiej Burna Hogerowa, żona biskupa kuszwickiego . We wsi znajdował się dwór kapitulny z domami w dobrym stanie, ogrodem, rolami dworskimi i łąkami, prócz tego było tam 14 łanów kmiecych, 3 karczmy z rolami, 10 zagród, 6 gajów kapitulnych i gaje gminne, jezioro Szubienin, 3 mniejsze jeziorka i 4 sadzawki. Granicę z Niepołomicami stanowiła Wisła, ale „w tym roku” (?) niepołomiczanie przemocą odprowadzili Wisłę ze starego koryta w inne miejsce, ze szkodą dla Wyciąża .
W 1581 r. wieś miała 31 półłanków kmiecych, 5 zagród z rolą, 5 komorników z bydłem, 8 bez bydła, 4 czynszowników, 2 dudów, ¾ łanu ziemi karczemnej i 1 kijaka. Według spisu ludności diecezji krakowskiej z 1787 r. liczyły Wyciąże 384, a Przylasek 317 mieszkańców rzymsko – katolickich, żydów we wsi nie było . Do końca XVIII w. wieś wraz z obszernym folwarkiem, dworem i stawami (po wschodniej stronie placu wiejskiego, w rejonie obecnej ul. Tymiankowej) należała do kapituły krakowskiej. Przed r. 1782 pojawiła się nazwa Przylasek, pod koniec XVIII w. Wyciąże liczyło ok. 400 mieszkańców i 70 domów, na jej terenie znajdował się dwór kapitulny, dwie karczmy i młyn; w tym czasie została przejęta przez skarb państwa .
Uwaga: mapki przy nazwach miejscowości pochodzą z mapy dołączonej do "Przewodnika po okolicach Krakowa" Klemensa Bąkowskiego, wydanego w 1909 r. /ze zbiorów autora strony NHMZ/ |
)
)
)
)
)
)
)
)